Čovjek kao uzročnik saobraćajne nezgode

Analizirajući razloge zbog kojih čovjek, kao učesnik u saobraćaju, može biti uzročnik saobraćajne nezgode, možemo zaključiti da na neke od njih ne možemo uticati jer ne zavise od volje čovjeka (već su urođeni, dakle, prirodni kao što su uzrast, iskustvo, pol itd.). Drugi direktno zavise od čovjeka (konzumiranje alkohola, droge i drugih opojnih sredstava, zamora uslijed dugotrajne vožnje i sl.) i na njih možemo uticati u većoj mjeri.


 U daljem tekstu analiziraćemo uticaj stanja vozača na nastanak saobraćajne nezgode, kao i uticaj razločitih faktora i uslova vožnje na njeno nastajanje.

Uzrast

Kada se posmatra populacija vozača prema godinama starosti, ističu se dvije grupe koje su najviše zastupljene u učestalosti nezgoda: mladi vozači do 24 godine i osobe starije od 60 godina.

 Kod mladih vozača je izražena njihova socijalna neodgovornost, ne misle o posljedicama, iako su prirodno predisponirani za najbolje vozače. Ovu grupu vozača je najvažnije naučiti da poštuju saobraćajne propise, dakle treba preventivno propagandno djelovati. 

 Kod vozača koji su stariji od 60 godina dolazi do promjene u psihofizičkim karakteristikama zbog slabije koordinacije pokreta, slabije vidne funkcije, produženja vremena reakcije, što se ispoljava posebno na dužim relacijama. Iako su oni odgovorniji i, po pravilu, iskusniji, ipak su u većoj mjeri oni uročnici saobraćajnih nezgoda nego vozači starosti između 24 i 60 godina.

Iskustvo

U tijesnoj vezi sa uzrastom je iskustvo u vezi sa saobraćajnim nezgodama. To se posebno ispoljava kod neiskusnih vozača, koji nisu dostigli saobraćajnu zrelost. Kod mladih vozača se vidi da što više godina voze, toliko se i broj saobraćajnih nezgoda smanjuje. Broj pređenih kilometara se povećava sa godinama, tako da broj nezgoda opada. U odnosu na žene, muškarci čine dva puta više nezgoda, zbog toga što oni dvostruko više voze (broj nezgoda po kilometrima je isti). Žene čine dvostruko manje prekršaja od muškaraca. Oba pola u toku prve tri godine vozačkog iskustva naprave veći broj prekršaja nego kasnije, jer se povećava broj pređenih kilometara. Ako obuka za vožnju počne kasnije, vozači se mnogo sporije i teže prilagođavaju vožnji.

Pol

 Kod mlađih vozača ne postoje bitne razlike između muškarca i žena u broju nezgoda, ako se uzme u obzir njihova kilometraža. Žene se više pridržavaju saobraćajnih propisa, defanzivno voze, sa povećanom opreznošću i kritičnošću, u saobraćajnim situacijama imaju bolju finoću pokreta ruku i nogu, ali se teže obučavaju i teže stiču prva iskustva u vožnji.

 Muškarci vozači učestvuju u saobraćajnim nezgodama sa težim posljedicama, ofanzivno voze i češće dodaju gas i koče, voze blizu srednje linije, ali su bolji u brzini odgovora i načinu obrade informacija preko instrumentalnih pokazivača.

Vid

 Veliku količinu informacija prilikom vožnje vozači primaju preko čula vida. Za vožnju su najznačajniji vidno polje, opažanje dubine i boje, adaptacije na tamu, oštrina vida.

 Akomodacija (prilagođavanje) oka je sposobnost čovjeka da podjednako oštro uočava predmete na različitim udaljenostima. Tu mogu da se pojave anomalije – kratkovidost ili dalekovidost. Sbosobnost akomodacije slabi sa godinama, i korekcija je moguća nošenjem naočara. Prilagođavanje na svjetlo i tamu je važna sposobnost za vožnju. Pri prelazu iz svjetla u tamu potrebno je 20 sekundi, čak i više, a iz tame na svjetlost 2-5 sekundi. Pored godina starosti i psihovizičkog stanja, na ovo prilagođavanje utiču dužina trajanja prethodnog stanja, jačina osvjetljenja, način ishrane, pušenje, okolina i ostalo. 

 Oštrina vida je sposobnost vozača da uoči male razlike u obliku i veličini predmeta. Najoštriji vid je u zoni centralne ose i oko nje, tako da ugao nije veći od 3° . U vidnom polju čiji je ugao 10 do 12°, oštrina vida je zadovoljavajuća, a preko 14° ne mogu se jasno uočiti detalji. Na oštrinu vida u vidnom polju, pored godina starosti i psihološkog stanja, utiče i brzina kretanja vozila. Vidno polje čine granice u kojima čovjek vidi ne pomjerajući oči, ali sa različitom oštrinom. Vidno polje za oba oka se u centralnom djelu preklapa, pa je u tom djelu opažanje predmeta jasnije. Kod osoba sa normalnim vidnim poljem ono iznosi oko 180° u horizontalnoj ravni, a u vertikalnoj od 60 do 75° nadole, i 50 do 65° nagore. Za vozače je posebno važno veliko horizontalno vidno polje. Na širinu vidnog polja utiče brzina kretanja vozila. Sljepilo za boje je poremećaj koji ne ugrožava bitno bezbjednost saobraćaja, ali je bitno za brzo i tačno opažanje saobraćajne signalizacije.

Sposobnost i vrijeme reagovanja

 Sposobnost reagovanja je svjesno ponašanje ličnosti u vezi sa dražima koje na nju djeluju. Sposobnost reagovanja ne podrazumijeva samo vrijeme reakcije (u laboratorijskim uslovima vrijeme reagovanja za čulo vida je 0,20 – 0,24, a za čulo sluha od 0,16 – 0,20 sekundi) nego i sigurnost reakcije. Brzo reagovanje nije uvijek i najvažnije. Sigurnost reakcije se sastoji u tome da vozač iz obima informacija koje djeluju na njega izabere samo one na koje treba reagovati. Na vrijeme reagovanja utiču individualne osobine, godine starosti, jačina draži, složenost saobraćajne situacije, fizička i psihička kondicija i stabilnost, pažnja, doba dana, nadmorska visina, umor, raspoloženje, psihičko stanje,

 Vrijeme reagovanja se kreće u granicama od 0,41 do 1,6 sekundi i više.

Psihomotorne sposobnosti

 Psihomotorne sposobnosti se ogledaju u usklađivanju vizuelnih opažanja sa pokretima ruku i nogu i u brzini i spretnosti izvođenja pokreta. Osobe koje nisu u stanju da skladno vrše pokrete, ne smiju učestvovati u saobraćaju. Sa godinama starosti, pod uticajem alkohola, ljekova, droga, umora, ova sposobnost se smanjuje. Prirodne sposobnosti same za sebe nisu dovoljne za sigurnu i bezbjednu vožnju. Obuka se sastoji u tome da se steknu određene vještine i znanja. Vještina je rezultat prakse i nekih prirodnih sposobnosti.

Inteligencija

 Inteligencija predstavlja sposobnost snalaženja u novonastalim situacijama. Ima značajnog uticaja na bezbjednost saobraćaja, ali ne mora da znači da čovjek sa visokim stepenom inteligencije mora biti dobar vozač ukoliko mu nisu razvijene druge osobine. Inteligencija zavisi od nasleđa, mada na nju utiče i životna sredina, a tokom godina života inteligencija se mijenja.

Zdravstveno stanje

 Zdravstveno stanje utiče na pojavu nezgoda, jer svaka bolest smanjuje budnost, sposobnost opažanja, koordinaciju, a time se povećava i vjerovatnoća da se doživi saobraćajna nesreća.

Umor i dnevni bioritam

 Za razliku od nezgoda u industriji, nezgode vozača dešavaju se češće u prvim časovima vožnje, i to u gradskim uslovima. To se tumači početnom neprilagođenošću vozača zahtjevima gradske vožnje. Kada su posredi vozači teretnih vozila, veći broj nezgoda nastaje u drugom djelu vožnje. Velika je vjerovatnoća da se nezgode tada dešavaju zbog uticaja umora. Istraživanja su pokazala da je jutarnji period oko 5 časova u prosjeku sedam puta rizičniji od drugih djelova dana. Razmatrajući uticaj bioritma i umora na pojavu saobraćajnih nezgoda, treba povesti računa o režimu rada profesionalnih vozača. Režim rada treba prilagoditi da kod profesionalnih vozača ne bi došlo do istovremenog negativnog uticaja umora i bioritma, što se događa poslije produžene vožnje u ranim jutarnjim časovima ukoliko se na noćnu vožnju kreće u večernjim časovima.

Ljekovi i droga

 U svim zemljama se povećava upotreba ljekova i droge. U razvijenim zemljama oko 20% vozača vozi pod uticajem ljekova i droga. Svi ljekovi i droge slabe vozačku sposobnost, u zavisnosti od vrste, količine i brzine kojom se ti ljekovi i droge metabolišu u tijelu. Lekovi koji negativno djeluju na sposobnost vozača obilježeni su crvenim trouglom.

 Najšire su u upotrebi barbiturati, koji se uzimaju kao sedativi i pilule za spavanje. Pod njihovim uticajem slabi pažnja, dolazi do pospanosti, produžava se vrijeme reakcije, slabi motorna koordinacija, nema emocionalne kontrole i dolazi do agresivnog ponašanja. Njihovo dejstvo potencira alkohol. 

 Sredstva za umirenje, tzv. trankilizatori, koji dovode do smirenja u stresnim situacijama, utiču na funkcije vida i sposobnost obrade informacija, kao i narkotici i drugo.

http://book.tsp.edu.rs